EŞYA HUKUKU
EŞYA HUKUKU VE ZİLYETLİK
Eşya hukuku kişilerin bir eşya üzerindeki hakimiyetini egemenlik ve tasarruflarının nitelik ve türlerini onların bu hakimiyet dolayısıyla diğer kişilerle olan ilişkilerini düzenleyen Medeni hukuk dalıdır. Eşya Hukuku, mal sahipliği, malın kullanımı, korunması, taşınması ve başkalarına devri gibi konuları düzenler. Eşya hukuku, özellikle mülkiyet ve zilyetlik gibi önemli kavramları içerir. Bu kavramlar, kişilerin eşya üzerindeki haklarını ve bu hakların nasıl kullanılacağını belirler.
Zilyetlik, bir eşyanın fiili olarak kontrol edilmesi, korunması ve kullanılması durumudur. Medeni Kanunumuz zilyetliği “bir şey üzerinde fiil hakimiyet sahibi olma” şeklinde ifade etmektedir. O halde zilyetlik, bir şey üzerinde fiili hakimiyet veya bir eşyayı fiili hakimiyet ve kudret alanı içinde bulundurmak biçiminde tanımlanabilir. Zilyet, bir eşyayı sahip olmadan da üzerinde kontrol sahibidir. Zilyetlik, özellikle mülkiyetin devri ve bir eşyanın kullanım hakkı gibi durumlarla ilişkilidir, ancak zilyetlik, her zaman mülkiyet hakkını içermez. Türk Medeni Kanunu'nda zilyetlik, eşya hukukunun temel unsurlarından biridir ve özellikle zilyetliğin kazanılması, zilyetliğin türleri ve zilyetlik ile mülkiyet arasındaki ilişki ile ilgilidir. Zilyetlik, iki ana türde incelenebilir:
- Fiili Zilyetlik:
- Zilyet, bir kimsenin mülkiyet veya diğer sınırlı bir ayni hak olarak sahip olabileceği maddi haklar haricinde bir şey üzerinde kullanabileceği fiili kudrettir. Yani, eşya üzerinde gerçek bir kontrol ve kullanım hakkı vardır. Bu, bir kişinin eşya ile doğrudan ve aktif bir şekilde ilgilenmesi anlamına gelir.
- Zilyetlik iradesi: Zilyetlik iradesi, eşyayı bilerek ve isteyerek fiili egemenliğinde bulundurma iradesidir. Zilyet olmak için mal sahibi olma iradesine sahip olmak gerekmez. Zilyetlik iradesi, maddi sonuca yönelik bir irade açıklamasıdır ve tam fiil ehliyeti gerektirmez; ayırt etme gücüne sahip olmak yeterlidir.
Zilyetliğin kazanılması Türk Medeni Kanunu'na göre, zilyetlik kazanılabilir ve bu kazanım belirli koşullara bağlıdır. Zilyetlik, fiili hâkimiyetle elde edilir. Bazı durumlarda, mülkiyet hakkından bağımsız olarak zilyetlik kazanılabilir. Örneğin:
- Teslim yoluyla zilyetlik kazanılması: Eşyanın fiilen teslim edilmesiyle zilyetlik kazanılır. Bu, bir eşyanın el değiştirmesi ve fiilen kullanılmaya başlanmasıyla gerçekleşir.
- Zilyetlikte kötü niyet ve iyi niyet: Zilyetlik, iyi niyetle veya kötü niyetle kazanılabilir. İyi niyetli zilyet, eşyanın kendisine ait olduğunu bilmeden ve yanlışlıkla sahiplenebilir. Kötü niyetli zilyet ise eşyanın sahibinin rızası olmadan veya sahibini dolandırarak eşyanın zilyedi olabilir.
Zilyetlik, mülkiyetin yerine geçmez ancak mülkiyet hakkı ile yakından ilişkilidir. Mülkiyet, bir eşyanın hukuki sahibi olma durumunu ifade ederken, zilyetlik, o eşya üzerinde fiili hâkimiyet kurmayı ifade eder. Bir kişi mülkiyet hakkına sahip olabilir ancak başka bir kişi o eşya üzerinde zilyet olabilir. Bu durumda zilyet, eşya üzerinde kontrol sağlar, ancak mülkiyet hakkı sahibi olan kişi, mülkiyet hakkını kaybetmez. Ayrıca, zilyet, zamanla mülkiyet hakkına sahip olabilme hakkı kazanabilir. Eğer bir kişi belirli bir süre boyunca, iyi niyetle ve devamsız olarak zilyetlik yaparsa, bu kişi zilyetlik yolu ile mülkiyet kazanabilir. Bu, zamanaşımı yoluyla mülkiyet kazanma olarak adlandırılır. Türkiye’de bu süre genellikle 20 yıldır.
Zilyet, eşyayı koruma hakkına sahiptir ve başkalarının haksız müdahalesine karşı korunur. Örneğin, bir kişi, başkasının eşyasını izin almadan alıp götüremez. Zilyetlik hakkı, başkasının fiili müdahalesine karşı hukuki koruma sağlar.
Zilyetlikte İyi Niyet ve Kötü Niyetli olmak üzere 2 ye ayrılır: İyi niyetli zilyet, eşyanın kendisine ait olduğunu bilmeden zilyet olabilir. Bu kişi, eşyayı sahibinden talep edebilir. Kötü niyetli zilyet, eşyanın sahibinin haklarını ihlal ederek eşyayı zilyetlik eder. Bu durumda zilyet, eşyayı geri vermez veya sahibine iade etmez. Zilyet, başkasına ait bir eşyayı haksız şekilde zilyetlik yapıyorsa, eşyanın gerçek sahibi, hukuki yollara başvurarak zilyetliğin sona ermesini talep edebilir.